غذاهای همگرا و اثرات آنها بر سلامتی - وبلاگ آقای عابدی

به گزارش وبلاگ آقای عابدی، مفهوم غذای همگرا از آنجا شکل گرفت که مشاهدات نشان دادند که برخی مواد غذایی و یا نوشیدنی ها دارای اثراتی بر سلامتی هستند که این اثرات را نمی توان به محتوای مواد مغذی (نظیردرشت مغذی ها، ویتامین ها و یا مواد معدنی) آن ماده غذایی نسبت داد. امروزه غذای عملگرا به ماده غذایی اطلاق می شود که دارای اثراتی فراتر از ارزش تغذیه ای و یا محتوای مواد مغذی خود بر سلامتی انسان باشد.

غذاهای همگرا و اثرات آنها بر سلامتی

نویسنده: دکتر محمدحضوری

مقدمه

مفهوم غذای همگرا از آنجا شکل گرفت که مشاهدات نشان دادند که برخی مواد غذایی و یا نوشیدنی ها دارای اثراتی بر سلامتی هستند که این اثرات را نمی توان به محتوای مواد مغذی (نظیردرشت مغذی ها، ویتامین ها و یا مواد معدنی) آن ماده غذایی نسبت داد. امروزه غذای عملگرا به ماده غذایی اطلاق می شود که دارای اثراتی فراتر از ارزش تغذیه ای و یا محتوای مواد مغذی خود بر سلامتی انسان باشد.

اگرچه ممکن است این واژه برای غذاهایی که تغییر یافته و یا با سایر مواد غذایی ترکیب شده اند به کار برود، اما برخی مواد غذایی هستند که به طور طبیعی دارای اثراتی اثبات شده بر سلامتی می باشند. بررسی ها نشان می دهند که امروزه مصرف کنندگان در بسکمک از مواد ترجیح می دهند اقلام موردنیاز خود را از بین غذاهای عملگرا انتخاب کنند. مهم ترین اثراتی که برای این مواد غذایی قابل ذکر است، عبارتند از: تأثیر بر ارتقای سیستم ایمنی، دارا بودن خصوصیات آنتی اکسیدانی، ضدالتهاب بودن، سمیت زدایی و یا اثرات کارافزایی(ارگوژنیک). مهم ترین مواد غذایی که برای بررسی خصوصیات عملگرایی آنها مورد تحقیق قرار گرفته اند، ترکیبات شیمیایی فنولیک با منشاء گیاهی، باکتری های پروبیوتیک، فیبرها و سایر کربوهیدرات ها با هضم ناقص می باشند، اما آغوز و زرده تخم مرغ و برخی دیگر از مواد غذایی غیرگیاهی هم به نام غذاهای عملگرا در نظر گرفته می شوند.

اگرچه اثرات بسکمک از این مواد غذایی در مطالعات برون سلولی و هم بر روی حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسیده است، اما برای بررسی اثرات دقیق آنها در مطالعات انسانی هنوز جهت پُرچالشی در پیش است. با توجه به اهمیت و اثرات این مواد غذایی برسلامتی، افزایش قابل توجه تحقیقات در مورد این مواد غذایی و عرضه روزافزون فرآورده هایی با تبلیغ دارا بودن خصوصیات عملگرایی، آگاهی نسبت به اصول مرتبط با غذاهای عملگرا و داشتن یک تصور ذهنی برای ارزیابی این مواد غذایی برای عامه مردم و به ویژه متخصصین تغذیه و خدمات بهداشتی الزامی به نظر می رسد.

مفاهیم و تعاریف

در حال حاضر در کشورهای مختلف براساس سوابق فرهنگی، تاریخی و قوانین موجود، تعاریف متفاوتی از غذاهای عملگرا درنظر گرفته می شود. در رایج ترین تعریف، غذاهای عملگرا محصولاتی مشتق از مواد غذایی می باشند که علاوه بر ارزش تغذیه ای آنها، موجب ارتقای شرایط طبیعی فیزیولوژیک یا عملکرد ذهنی شده و یا در پیشگیری از اختلالاتی که می توانند به بیماری منجر شوند، مؤثر هستند. در بسکمک از کشورها غذاهای عملگرا از مواد غذایی و یا نوشیدنی هایی تشکیل می شوند که همانند نوشیدنی ها و غذاهای عادی مصرف شده و به نام دارو تلقی نمی شوند. قابل توجه آنکه در صورتی که غذاهای عملگرا به صورت قرص، ساشه و فرم های مشابه بسته بندی شوند، دیگر به نام غذای عملگرا محسوب نشده و به نام یک مکمل غذایی در نظر گرفته می شوند. آینده غذاهای عملگرا، بیش از قوانین و مقررات دولتی و نهادهای نظارتی، به تحقیقات علمی در مورد آنها بستگی داشته و هنوز مفهوم کلی غذای عملگرا قابل انعطاف و سیال است.

نعنا:

دمکرده نعنا در طول تاریخ به نام یک ترکیب مؤثر در درمان ناراحتی های گوارشی استفاده می شده است. روغن نعنا دارای ترکیباتی آنتی اسپنامولیتیک (ضداسپنام یا گرفتگی عضلانی) است که درعضلات صاف مجرای گوارشی، کانال کلسیمی را مسدود می کند.

سایر غذاهای عملگرا:

همچنین تغییراتی که برای کاهش زیان های احتمالی ناشی از مصرف یک غذا و یا کاهش میزان سموم موجود در مواد غذایی صورت می گیرد هم موجب تولید غذای عملگرا می شود. بر این اساس، فرمولای نوزادان، انواع پروتئین هیدرولیز شده، جایگزین های نمک طعام و محصولات لبنی کم چرب هم به نام غذاهای عملگرا محسوب می شوند.

تاریخچه:

بر اساس تعریف فوق از غذاهای عملگرا، استفاده از مواد غذایی برای از بین بردن علائم بیماری ها و ارتقای سلامتی انسان ها قدمتی به میزان تاریخچه طب و پزشکی دارد. توصیه های تغذیه ای خاص برای درمان و یا پیشگیری از انواع گوناگون بیماری ها در توصیه های بقراط، طب چینی، طب ایرانی و یونانی و هم کتب مقدس هندوها موجود است. در مجموع طب در هر دو بخش شرق و غرب با غذاهای عملگرا آمیخته است و این مواد غذایی در درمان و پیشگیری از بیماری ها همواره نقش مهمی ایفا کرده اند.

عصاره قره قاط:

عصاره قره قاط دارای ترکیباتی موسوم به پروآنتوسیانیدین ها می باشد که از اتصال باکتری اشرشیا کلی(E.coli) به دیواره اپی تلیوم مثانه جلوگیری کرده و این امر بیانگر تأثیر این میوه در پیشگیری از تشکیل کیست های باکتریایی در مثانه بوده و نشانگر دلیل تاریخچه مصرف این ماده غذایی در درمان عفونت های مجرای ادراری می باشد.

مواد گیاهی و ادویه ها

مواد گیاهی و ادویه ها را به مواد غذایی می افزایند تا علاوه بر بهبود طعم آنها، از فساد این مواد غذایی جلوگیری کنند. بسکمک از این ترکیبات دارای اثرات درمانی می باشند که آنها را تبدیل به مواد غذایی عملگرا می کند. آویشن در طب مصر باستان به نام درمان کننده آلودگی به انگل های کرمی شکل روده مورد استفاده بوده است. روغن آویشن دارای اثرات ضدمیکروبی قوی می باشد. زنجبیل، دارچین و شیرین بیان در طب چینی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و در طب غربی هم به نام عواملی مؤثر در درمان اختلالات گوارشی به کار می فرایند. زنجبیل دارای حدود 400 ترکیب بیولوژیک فعال می باشد. این ترکیبات دارای خصوصیات ضدمیکروبی و اثرات ضدالتهابی بوده و برخی از آنها حرکات مجرای گوارشی را بهبود می بخشند، برخی هم بافت موکوس مجرای گوارشی را در برابر ایجاد زخم محافظت کرده و بر اتساع یا انقباض عروق خونی مؤثر هستند.

روغن دارچین دارای سینامالدهید، انواع گوناگونی از ترپن ها و فنل ها می باشد که اثرات ضدقارچی، ضداسهالی و تسکین دهندگی دارند. به تازگی در یک تحقیق، پلیمرهای فنولیک در دارچین شناسایی شدند که موجب افزایش حساسیت سلول به انسولین می شوند و این یافته موجب شده تا مصرف منظم دارچین به نام یک عامل کمک کننده در پیشگیری از دیابت نوع 2 معرفی شود. عمده تحقیقات اجرا شده بر روی شیرین بیان بر ترکیب گلیسیریزین آن اجرا شده است که مهارکننده آنزیم 11 بتا- هیدروکسی استروئید دهید روژناز نوع 2 می باشد که تقویت کننده فعالیت بیولوژیک کورتیزول درون ساز است. علاوه بر این، گلیسیریزین از رشد هلیکوباکترپیلوری جلوگیری می کند. اثرات ضدالتهابی و ضدایجاد زخم مربوط به شیرین بیان را می توان به ترکیب گلیسیریزین و مشتقات آن نسبت داد.

ماست و تمپه:

تخمیر نوعی از تغییر در مواد غذایی است که در ابتدا برای بهبود نگهداری و جلوگیری از فساد در مواد غذایی مورد استفاده قرار گرفت. اثرات مثبت غذاهای تخمیری در فرهنگ های مختلف توصیف شده است. برخی از این مواد غذایی در سطح وسیعی مورد استفاده قرار می گرفتند. مهم ترین این اقلام عبارتند از: ماست و تمپه. ماست تازه دارای باکتری های زنده ای از گروه باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک می باشند که می توانند در پیشگیری از ابتلای به اسهال مسافرتی، اسهال ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها، برخی عفونت های ویروسی و عفونت قارچی در مجرای تناسلی خانم ها مؤثر باشند. همچنین ماست در کاهش بروز عفونت زخم ها در مراحل پس از جراحی شکمی مؤثر بوده و در حفظ تمامیت موکوس روده ای در بیمارانی که تحت درمان با اشعه ها قرار گرفته اند، تأثیر دارد. تمپه غذایی است که از سویای پخته و پوست کنده که از طریق قارچ ریز وپوس اُلیگوسپوروس تخمیر در آن ایجاد شده است، تهیه می شود. علاوه بر این که محتوای پروتئین در این فرآورده بیش از دانه سویا می باشد، در محیط آزمایشگاهی اثرات آنتی بیوتیکی از این غذا گزارش شده است و مصرف آن در کوتاه شدن دوره ابتلای به اسهال در بچه ها مؤثر بوده است

منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 107

منبع: راسخون