بدخط ترین کتیبه ها کدامند؟ - وبلاگ آقای عابدی

به گزارش وبلاگ آقای عابدی، نشست میراث خوشنویسی در آیینه کتیبه ها همزمان با هفته پژوهش به همت پژوهشکده زبان شناسی و با آنالیز موضوعاتی چون نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی، اصول مبانی شناخت خط نسخ و هنر خوشنویسی در کتیبه های ایران فرهنگی برگزار گردید.

مژگان اسماعیلی ـ رییس پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون ـ در این نشست با نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی گفت: بی تردید پیدایش خط مهم ترین اختراع بشر به شمار می آید و همه ابتکارات، خلاقیت ها و پیشرفت ها در گرو آن است. دوران پیش از تاریخ که از نظر علمای اجتماعی برابر با دوران توحش و بربریت به شمار میرود، با پیدایش خط انتها یافته و مقارن با آن دوران پرشکوه تمدن تاریخی شروع می گردد. از این زمان است که به واسطه امکان ضبط تجربیات و انتقال آن به آیندگان حافظه بشری خلق و ضبط می گردد.

او ادامه داد: هنر خوشنویسی، اهمیت ویژه ای در دین اسلام دارد و جدا از رسالت اصلی خود، یعنی انتقال کلام وحی، کلام بزرگان دین و اندیشمندان، از مهمترین عوامل تزئینی بناها، سنگ های قبول، اشیاء موزه ای و ... تلقی و همیشه از آن به عنوان هنر مهم بصری یاد می گردد. از این رو خط به تنهایی می تواند حافظ تمام اندیشه ها و رویدادهای جامعه بشری در طول تاریخ باشد.

اسماعیلی افزود: در شروع اسلام، فرهنگ ایرانی زمینه ای را فراهم آورد تا منادیان اسلام با شکستن مرزها محدودیت های قومی و تأسی از دین مبین اسلام زمینه های اشاعه فرهنگ اسلامی را به وجود آورند. فرهنگی که به هیچ وجه به قوم و نژاد خاصی مربوط نبود و فراتر از افق های تنگ جغرافیایی توسعه یافت و برترین های فرهنگ را با ظاهری اسلامی به ملل گوناگون انتقال می داد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: طبقه کتاب به عنوان یکی از چهار طبقه مهم عصر ساسانی به بخش های مختلف تقسیم می شد، سِمت دبیری اهمیت ویژه ای داشت و در دوران اسلامی نیز عناصر ایرانی متصدی این مناصب بودند. با توسعه اسلام و استحکام بنیان های اسلامی، این مناصب از بالندگی و قدرت بسیار بهره مند شد. از همین رهگذر فرهنگ ایرانی بهره ای بسیار برد و شکوفایی دوباره این فرهنگ را در طی قرون بعدی به ارمغان آورد.

اسماعیلی اعلام کرد: ظهور مردان اندیشمند ایرانی در دولت اسلامی نشان از درک ایرانیان از دین تازه بود. با خروج امویان و عباسیان از سنت نبوی و رجعت آن ها به آیین های گذشته به ویژه امتیازات قومی و نژادی، فصل تازهی در دین اسلام گگردده شد. ایرانیان با توجه به این تبعیض ها، انگیزه های قومی یافتند و با آموختن علوم و معارف زمان، اندیشمندان بزرگی را به دنیا آن روز ارزانی داشتند و موجب غنای فرهنگ اسلامی شدند.

در ادامه مرتضی رضوانفر ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ موضوع هنر خوشنویسی در کتیبه های ایران فرهنگی را به بحث گذاشت و گفت: در همه ادیان و دوران خط و نوشتن مقدس بوده است، اما در فرهنگ اسلامی به علت اینکه خط و خوشنویسی برترین محمل برای ارائه کلام الهی بود، لذا ما شاهد گستردگی و تنوع فوق العاده در انواع خطوط هستیم. به همین علت کتیبه در معماری اسلامی یکی از بخش های اصلی بنا بوده است.

او افزود: زیبانویسی یا خوشنویسی لزوما رعایت قوانین کشورهای مادر نیست. مثلا خط نستعلیق از ایران شروع شد، اما با انتقال به شبه قاره و ایجاد خط اردو، معیارهای زیباشناختی شبه قاره روی آن تاثیر گذاشت، لذا ممکن است ما نستعلیق آن منطقه را زیبا ندانیم، اما مردم هر منطقه با سلیقه و معیارهای زیباشناختی خودشان زیبایی را تعریف می نمایند.

رضوانفر ادامه داد: در دوره های مختلف، بخش مهمی از خوشنویسی و تزئینات معمولا روی سنگ مزار استفاده شده است؛ زیرا هم تکریم متوفی بوده و هم نوعی جاودانگی به فرد می داده، از سوی دیگر زمینه ای برای تفاخر و رقابت میان خانواده ها بوده است. این سنت، با قوت در حوزه قفقاز شمالی و جنوبی که از ایران جدا شدند، ادامه یافته و بعضی از آرامستان ها را به نمایشگاهی از آثار هنری تبدیل نموده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد: بدخط ترین کتیبه ها، کتیبه اشیاء است؛ زیرا همه کارها مانند ساخت، طراحی و خوشنویسی به وسیله یک نفر انجام شده که الزاما خوشنویس نبوده است. بسیاری از کتیبه ها و اشعار روی اشیاء ارتباط با کارکرد شیء دارد مانند اشعار مربوط به نوشیدن روی ظروف آب یا مربوط به شجاعت روی ابزار جنگی.

او افزود: مستندسازی از کتیبه های فارسی در موزه های دنیا، اصلا امکان پذیر نیست، اما به نظرم حداقل می توان تصاویر و شناسنامه هایی را که به وسیله خود موزه ها تهیه شده است، جمع آوری کرد. در مسیر راه ابریشم دریایی و زمینی، کتیبه های فارسی زیادی وجود دارد که نشان از پذیرفتن زبان فارسی به عنوان زبان میانجی برای ارتباط اقوام مختلف با یکدیگر بوده است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: در بنگلادش و شرق هند، کتیبه هایی با نام طغری وجود دارد، با اینکه بسیاری از آنها فارسی و یا دوزبانه هستند، اما با هیچ یک از خطوط استفاده شده در ایران شباهت ندارد. این خط، ممکن است از نظر مفردات برای ما نازیبا باشد، اما ترکیب های زیبای گرافیکی ایجاد نموده است که هرکدام را می توان به عنوان یک تابلو ارائه کرد.

در ادامه موضوع شناخت اصول و مبانی خط نسخ به وسیله نادر کریمیان سردشتی ـ عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ ارائه شد.

کریمیان سردشتی در شرح شناخت خط نسخ به اقلام سته، وجه تسمیه، معانی و مفاهیم اشاره نمود و به تشریح هر یک پرداخت و با اشاره به پیشینه خط نسخ، تاریخچه و واضعان خط نسخ را به بحث گذاشت و در بیان مواردی در مورد اصول و مبانی خط نسخ به شکل و تزئینات حروف و انواع نسخ اشاره نمود. بعلاوه به معرفی نسخ نویسان و کتیبه نگاران ایرانی، از نسخ نویسان و کتیبه نگاران دوره معاصر تا نسخ نویسان و کتیبه نگاران دنیا اسلام پرداخت.